Alzheimer kapıyı çaldığında

Yabancı biri, tanımıyorsunuz; hele daha önce benzerleriyle hiç karşılaşmadıysanız tanımlayamıyorsunuz da. Garip davranışlarda bulunan, size kızan, öfkelenen, uzak duran, ama bir o kadar da yakın. Yakın çünkü yıllardır sizin hayatınızda, yakın çünkü sizi doğurmuş; anneniz, babanız olmuş, belki de büyükbabanız. Yakın çünkü varlığıyla size hep destek olmuş. Uzak çünkü o artık bildiğiniz, tanıdığınız, sevdiğiniz kişi değil. Alzheimer zihnini ve bedenini yavaş yavaş ele geçirmeye başlamış, gözleri sulanmış, sanki boşluğa bakıyor, elleri titriyor, kimi zaman evinin adresini unutuyor, bir süre sonra sizi de unutacağı gibi.
Alzheimer; düşünce kontrolü, hafıza ve konuşma yetisi gibi bazı fonksiyonların yer aldığı beyin bölümünde, karmaşık mesajları milyonlarca sinir hücresi arasında taşıyan kimyasalların düzeyinin azalması ve sinir hücrelerinin yok olması ile, normal düşünme ve hafıza yetilerinin kaybolduğu, kronik ve ilerleyici bir hastalık, Wikipedia-Özgür Ansiklopedi’ye göre.Henüz nedeni ve ilacı bulunamamış. ABD’de fareler üzerinde yapılan deneylerde başarı sağlansa da, henüz büyük ilaç endüstrüsü Alzheimer ilaçlarının eczanelerdeki raflarda yerini alması ve doktorlara tanıtımı konularını bu yılki iş planlarına dahil etmemiş.Yine de erken teşhis edildiğinde, bazı ilaçlar kullanılıyor, hastalığın daha yavaş ilerlemesi için.
Unutkanlıkla başlıyor, günlük işleri yürütmekte güçlük çekiliyor. Zaman ve mekanla ilgili oryantasyon bozuklukları, nedensiz öfke, şüphe, alınganlık ve kişilik değişikliği ile kendini belli ediyor. Vicdani değerlerden uzak, cahil insanlar arasındaysa eğer hasta alaylarla karşılaşabiliyor. Ya da yakınlarının kalbini kırıyor, kendi elinde olmasa da. Prototip bir davranş modeli yok Alzheimer hastalarının; ellerinde bıçak eşlerini de kovalayabiliyorlar, ortalık yerde soyunmak ta isteyebiliyorlar, ya da sadece 40 yıl öncesinin başbakanını, bugünün cumhurbaşkanı olarak anlatabiliyorlar. En önemlisi davranış değişikliklerinin, öfkelerinin, gerçekle hayali birbirine karıştırmalarının ardında yatanın hastalık olduğunun farkında olmak. Size ağır hakaretlerde bile bulunsa, bunları sizi üzmek için yapmadığının bilincinde olmak. Alzheimer’dan utanmamak, değer verdiğiniz bu kişilerin, gün geçtikçe bebekleştiklerine tanık ta olsanız, saygınızı azaltmadan, yanlarında olmak.
Alzheimer hastası yakınlarının da desteğe ihtiyaçları oluyor. Bu kişilerde depresyona eğilim görülebiliyor. Yaşamın sonuna doğru insanın başına gelebileceklere tanık olmak, bu hastaların bakımının sorumluluğunu üstlenmek kolay değil. Evde bakım ya da maddi durum elveriyorsa huzurevine yatırmak arasında seçim yapmak ta kolay değil. Herşeyden önce kültürümüzde huzurevleri yer etmemiş. TV’de izlediğimiz işkence görüntüleri aklımıza gelse de hemen, huzurevini seçen yakınları da kınamamak lazım. Özellikle ileri seviyelerdeki hastalara gece-gündüz dikkat etmek gerekiyor, bir anlık dikkatsizlik hastanın hayatına mal olabiliyor. En az üç ay Alzheimer hastalarına başarıyla bakan, altlarını bezleyen, ilaçlarını düzenli olarak veren, yemeklerini yediren ve sürekli, şekatle ilgilenmeyi başaranların eleştirmeye hakları vardır. Çok istediği halde, yıllardır bir türlü zaman bulamayarak, bir kere bile ziyaret etmemiş kişilerin, ara ara arayarak, “iyi bakılıyor mu, vicdanınız rahat olurdu evde olsa, hastabakıcılar dövmüyor değil mi?” gibi sorularının hastaya ve yakınlara hiç bir desteği bulunmamaktadır. Ancak huzurevinde veya evde özel bakım altındaki hastaların sık sık ziyaretine gitmek, o hiç bir şey anlamadığı sanılan hastayı da mutlu edecektir. Bu hastaların ara ara tıpkı eskiden olduğu gibi konuşabildikleri, anlayabildikleri anlar da olmaktadır. Kendi durumlarının tam farkında olmasalar da, korku içinde veya tedirgin oldukları zamanlar da. Onlarla çocukmuş gibi değil, geçmişte oldukları insan gibi konuşmak, ilgilenildiğini hissettirmek güzeldir.
Çok düşündüm bu hastalığa yakalananların kafalarından neler geçtiğini, kendilerini nasıl hissettiklerini, başkalarına bağımlı yaşamanın yarattığı ağırlığı, ya da davranışlarından sorumlu olmamanın hafifliğini. Gazetede bir resim görmüştüm bir keresinde, Alzheimerlı bir hastanın çizdiği portrelerinden oluşuyordu. Beş yıl boyunca, beş kere kağıda yansıtmıştı kendisini nasıl gördüğünü. İlerleyen yıllarla birlikte portresinin de fluğlaşması, çizgilerin basitleşmesi hastalığın seyri hakkında önemli bilgiler veriyordu. Hastanın bu dünyadan gittikçe uzaklaşması olarak yorumlamış bilimadamları, beşinci yıl sonunda başın yukarıya doğru uzatılarak çizilmesini.
Dualarım bu hastalığın tedavisinin bir an önce bulunması için. Maalesef bilime, araştırmaya yatırım yapılmayan bir ülke bizimkisi. İş belli ki şu yurtdışında günlerini farelerle deney yaparak geçirenlere kalıyor. Ancak bu biz de hiç bir şey yapamayız anlamına gelmiyor. En azından yaşlıların, bu hastalığa yakalananların güvenli bakımlarını sağlamak yönünde çok şey yapabiliriz. Huzurevlerindeki denetimlerin artırılması, kalite standartlarının konması ve bunlara uyumun yasalarca zorunlu hale getirilmesi gibi. Maddi durumu yetersiz veya kimsesiz olanların bakımı için de bakımevlerinin kurulması, varolanların çağdaş bir seviyeye ulaştırılması gerekiyor. Özel huzurevlerinde de örneğin hasta yakınlarının özel şifreyle naklen Internet’ten izleyebilmeleri de şart koşulabilir. Hastabakıcılara çok az ücret veriliyor ve uzun saatlerce çalıştırılıyor, bu kişilere de psikolojik destek ve özel eğitimler verilmesi gerekiyor. Hastabakıcı ve temizlik görevlilerinin de aynı kişiler olmamaları, hastalarla doğru düzgün ilgilenilmesi açısından önem taşıyor.Evde bakım yapanlara da özel eğitimler verilebilir. Hatta özel sektörün sponsorluğu ile bu eğitimler ücretiz bile olabilir. Internet’te http://www.alzheimer.gen.tr/ gibi hastalık hakkında bilgi verici sitelere rastlanıyor, ancak Türkiye çapında, Internet erişimi olmayanların da bilinçlendirilmeleri yönünde, planlı çalışmalar başlatılmalı. Ülkemizde Alzheimer Derneği ve Vakfı var. Bilmem bu hastalığı anlatan broşürleri, ülke çapında bilinçlendirme kampanyaları, huzurevlerinde yüksek kalite standartlarının tutturulması için projeleri veya hasta yakınlarının danışabilecekleri, ücretsiz 444’lü servisleri var mı? Yoksa yılda bir kaç kongre veya gelir toplamak amacıyla konser mi düzenlemekteler?
Avrupa’da yapılan araştırmalara göre 65 yaş üstü kişilerin yaklaşık %5’inde görülen, 85 yaş ve üstüne varıldığında %20’ye çıkan bu hastalığa görüldüğü gibi hiç te ender rastlanılmamaktadır. Eğer uzun yaşarsak, 5’imizden birimiz, sadist bir bakıcının kurbanı olabilir, erken tedaviye başlanmadığı için kısa süre içinde elden ayaktan düşebiliriz. Oysa ki, yarınlarımızı bugünden güzelleştirebiliriz.